น้องหมาบ้านใครเคยมีอาการแบบนี้บ้าง เต้านมใหญ่ขึ้น ท้องโต น้ำนมไหล เจ้าของอย่างเราเห็นก็คิดว่าแบบนี้ท้องแน่นอน! รีบพาน้องหมาไปหาคุณหมอเตรียมตัวเป็นคุณแม่มือใหม่ป้ายแดงดีกว่า แต่พอไปตรวจกลับไม่พบอะไร กลายเป็นว่าสุนัขไม่ได้ท้อง แล้วเกิดอะไรขึ้นกับน้องหมาของเรา ทำไมเขาอาการเหมือนสุนัขที่ตั้งครรภ์ เรามาทำความรู้จักภาวะ “ท้องเทียม” ในสุนัขกัน
ภาวะท้องเทียม หรือ ท้องลม คือภาวะที่น้องหมามีลักษณะภายนอกและระดับฮอร์โมนคล้ายกับน้องหมาตั้งท้อง เช่น นมตั้งเต้า มีน้ำนมไหล ช่องท้องดูขยาย มีพฤติกรรมขุดทำรังสำหรับคลอด บางตัวอาจจะเอาตุ๊กตาหรือของเล่นมากอดหรือกกเหมือนกำลังเลี้ยงลูก บางตัวอาจจะมีพฤติกรรมก้าวร้าวหวงของเล่นหรือตุ๊กตาผิดปกติเหมือนน้องหมาหวงลูกหมา แต่จริง ๆ แล้วน้องหมาตัวนั้นไม่มีลูกอยู่ในท้องเลย โดยมักจะพบอาการนี้หลังจากน้องหมาเป็นสัดได้ประมาณ 2-3 เดือน
อาการท้องเทียมเกิดจากอะไร ?
เพื่อที่จะได้เข้าใจว่าทำไมน้องหมาถึงเกิดอาการท้องเทียมได้นั้น เราต้องเข้าใจวงจรการเป็นสัดของน้องหมาก่อน ซึ่งวงจรการเป็นสัดของน้องหมานั้นจะมี 4 ระยะ ดังนี้
- ระยะโปรเอสตรัส (Proestrous) เป็นระยะก่อนผสมจริง โดยจะกินเวลาประมาณ 3-17 วัน (โดยเฉลี่ยอยู่ที่ 9 วัน) เจ้าของจะสังเกตเห็นว่า อวัยวะเพศของน้องหมาเพศเมียจะบวมเต่งแดง มักจะมีเลือดไหลออกมาจากอวัยวะเพศ ระยะนี้น้องหมาเพศผู้จะแสดงท่าทีสนใจน้องหมาเพศเมีย แต่น้องหมาเพศเมียจะยังไม่ยอมให้ตัวผู้ผสมพันธุ์
- ระยะเอสตรัส (Estrous) เป็นระยะผสมจริง (ระยะการเป็นสัด) ซึ่งจะกินเวลา 3-21 วัน (โดยเฉลี่ยคือ 9 วัน) เป็นระยะที่ตัวเมียจะยอมให้ตัวผู้ผสมพันธุ์ จะเกิดการตกไข่และปฏิสนธิกับอสุจิเป็นตัวอ่อน (ถ้ามีการผสมพันธุ์) ในช่วงนี้อวัยวะเพศของน้องหมาเพศเมียจะยังบวมอยู่แต่จะเริ่มเหี่ยวลงเมื่อเทียบกับระยะ Proestrus อาจจะพบว่ามีเลือดออกจากอวัยวะเพศอยู่ได้บ้าง แต่มักจะมีสีจางกว่าระยะแรก
- ระยะไดเอสตรัส (Diestrous) เป็นระยะหลังผสมพันธุ์ เมื่อเข้าสู่ระยะนี้น้องหมาจะไม่ยอมให้ตัวผู้ผสมพันธุ์แล้ว ช่วงนี้จะเป็นระยะที่มีฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนสูง ฮอร์โมนนี้จะช่วยทำให้มดลูกของน้องหมาเหมาะสมสำหรับการตั้งท้อง ถ้าน้องหมาผสมพันธุ์มาก็จะตั้งท้อง โดยใช้เวลาตั้งท้องประมาณ 60 วัน ส่วนในน้องหมาที่ไม่ได้ผสมพันธุ์ระยะนี้จะกินเวลาไม่แน่นอน โดยมากจะอยู่ที่ประมาณ 60-80 วัน
- ระยะแอนเอสตรัส (Anestrous) เป็นระยะพักของวงจรการเป็นสัด โดยจะเป็นช่วงที่สืบเนื่องต่อมาจากระยะไดเอสตรัส โดยมากจะกินเวลานานประมาณ 90-150 วัน โดยจะเป็นระยะที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงของระบบสืบพันธุ์ในน้องหมาเพศเมีย จะพบว่าอวัยวะเพศจะมีขนาดปกติ ไม่มีอาการบวมแดง
จุดสำคัญก็อยู่ตรงระยะไดเอสตรัส โดยทั่วไปแล้วถ้าน้องหมาที่ไม่ได้ผสมพันธุ์ระดับของฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนจะสูงอยู่ระยะหนึ่ง แล้วจะค่อย ๆ ลดลง แต่น้องหมาบางตัวกลับมีระดับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนสูงต่อเนื่องคล้ายกลับน้องหมาตั้งท้องและลดระดับลงอย่างรวดเร็ว (ถ้าในน้องหมาท้องฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนนี้จะลดลงอย่างเร็วในวันที่คลอด) จนส่งผลให้สมองมีการหลั่งฮอร์โมนอีกตัวที่ชื่อว่าฮอร์โมนโปรแลคตินออกมา ฮอร์โมนโปรแลคตินนี้จะกระตุ้นให้มีการหลั่งน้ำนม จึงส่งผลให้น้องหมาบางตัวมีอาการเหมือนน้องหมาตั้งท้องนั่นเอง
นอกจากนี้การทำหมันน้องหมาในช่วงที่หมดการเป็นสัดไม่นาน (ทำหมันในระยะหมดสัดหรือทำในระยะไดเอสตรัสช่วงแรก ๆ) ก็อาจทำให้เกิดภาวะท้องเทียมได้เช่นกัน เพราะการทำหมันนั้นจะตัดเอารังไข่ซึ่งเป็นแหล่งสร้างฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนออกไป ส่งผลให้ระดับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนในเลือดลดลงอย่างรวดเร็วเหมือนช่วงตอนคลอด จึงทำให้น้องหมามีอาการท้องเทียมได้
การรักษาสุนัขที่มีภาวะท้องเทียม
โดยทั่วไปแล้วน้องหมาที่มีภาวะท้องเทียม ไม่จำเป็นต้องทำการรักษา เพราะเมื่อระดับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนลดลงอาการท้องเทียมก็จะหายไปได้เอง ซึ่งมักจะกินระยะเวลาประมาณ 2-3 อาทิตย์ นอกจากนี้ไม่ควรทำอะไรที่เป็นการกระตุ้นเต้านมของน้อง เช่น อย่านวดเต้านมหรือบีบเต้านม และอย่าประคบอุ่นที่เต้านม หรืออย่าปล่อยให้น้องหมาเลียเต้านมตัวเองเพราะจะยิ่งทำให้น้ำนมไหลมากขึ้น อาจใช้วิธีใส่ปลอกคอกันเลียให้น้องหมาที่เลียเต้านมตัวเองก็ได้ และเจ้าของควรเก็บของเล่นหรือตุ๊กตาที่น้องหมาเอาไปกกหรือเอาไปเลี้ยงเป็นลูกออกไป
ในบางรายที่มีปัญหาเต้านมเต่งมากหรือมีน้ำนมไหลเยอะ อาจจะมีการให้ยาในกลุ่มขับน้ำเพื่อทำให้การสร้างน้ำนมลดลง หรืออาจให้ยาฮอร์โมนบางชนิดที่ออกฤทธิ์ระยะสั้นในการยับยั้งการสร้างน้ำนมร่วมด้วย ส่วนรายที่มีอาการท้องเทียมนานเกิน 8 สัปดาห์ อาจจะต้องพามาพบคุณหมอเพื่อหาโรคบางโรคที่อาจทำให้อาการท้องเทียมกินระยะเวลานานผิดปกติ เช่น โรคตับ ฮอร์โมนไทรอยด์ผิดปกติ
การป้องกันภาวะท้องเทียม
การป้องกันภาวะท้องเทียมที่ง่ายที่สุด คือ การทำหมัน ซึ่งทำได้ในกรณีที่เราไม่ต้องการให้น้องหมามีลูกอยู่แล้ว แต่ถ้าน้องหมากำลังอยู่ในช่วงที่เป็นสัดหรือเพิ่งหมดสัดไปได้ไม่นานก็อย่าเพิ่งทำหมันนะคะ เพราะอาจเกิดภาวะท้องเทียมได้ ให้รอทำหมันหลังจากหมดสัดประมาณ 10-12 สัปดาห์ ดูแพ็คเกจทำหมันสุนัข
ปัญหาท้องเทียมอาจไม่ใช่ปัญหาใหญ่และไม่มีอะไรน่ากังวลหากเรามีความเข้าใจ หากเราสังเกตว่าน้องหมาเกิดอาการดังที่กล่าวไปข้างต้นแล้วเจ้าของไม่สบายใจก็สามารถพามาพบสัตวแพทย์เพื่อตรวจดูอาการได้นะคะ
———————————————————————————–
แหล่งอ้างอิง
สพ.ญ.อรญา ประพันธ์พจน์ สัตวแพทย์ประจำแผนกอายุรกรรม แผนกศัลยกรรม และแผนกโรคหัวใจ โรงพยาบาลสัตว์ตลิ่งชัน
